İktisadî anlamda vazgeçilmez bir faaliyet olarak, yeraltı çalışması uygulamasına dikkatleri çekmek istiyorum. İş ve sosyal güvenlik mevzuatında ve Gelir Vergisi Kanunu'nda konu hakkında düzenlemeler yapılmış bulunmaktadır. Maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi işler, yeraltı işleridir. Bu işlerde yapılan çalışmaların düzenlenmesi önemlidir. Bu yazımda bu düzenlenmeleri ele alacağım.
4857 sayılı İş Kanunu'nun "yer ve su altında çalıştırma yasağı" başlıklı 72'nci maddesinde, "Maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer altında veya su altında çalışılacak işlerde onsekiz yaşını doldurmamış erkek ve her yaştaki kadınların çalıştırılması yasaktır" hükmü, konu hakkındaki önemli düzenlemelerin başında yer almaktadır. İş Kanunu'nun 66'ncı maddesine göre de madenlerde, taşocaklarında yahut her ne şekilde olursa olsun yeraltında veya su altında çalışılacak işlerde işçilerin kuyulara, dehlizlere veya asıl çalışma yerlerine inmeleri veya girmeleri ve bu yerlerden çıkmaları için gereken süreler, işçinin günlük çalışma sürelerinden sayılmaktadır. "İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği"nin 7. Maddesi gereğince, maden ocakları, kablo döşemesi, kanalizasyon tünel inşaatı gibi işlerin yer ve sualtı yapılanlarında fazla çalışma yapılamaz. Yine madde gereğince, günde 7,5 saat ve daha az çalışılması gereken işlerde de fazla çalışma yapılamaz. Madenlere su verme işleri ve yeraltı işleri de 7,5 saatten fazla çalışılamayacak işlerdendir. Bu nedenle günde 7,5 saatten fazla çalışma yeraltı işlerinde yapılamaz.
5510 s.K.'nun "fiilî hizmet süresi zammı" başlıklı 40'ıncı maddesindeki "Çalışmanın fiili hizmet süresi zammı kapsamında değerlendirilebilmesi için,(...) sigortalının kapsamdaki işyerleri ile birlikte belirtilen işlerde fiilen çalışması ve söz konusu işlerin risklerine maruz kalması şarttır" düzenlemesi uyarınca, konuya ilişkin "Fiili Hizmet Süresi Zammı Uygulamasının Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik"in "Fiili hizmet süresi zammının değerlendirilmesi" başlıkla 9/6'ncı maddesindeki fiili hizmet süresi zammından yararlanma şartlarına ilişkin çizelgede belirtilen sigortalıların ücretsiz izinde geçen süreleri ile sözkonusu işlerde fiilen çalışılmayan ücretli izin, sıhhi izin, yıllık izin, eğitim ve kurs süreleri ile resmi tatil günleri fiili hizmet süresi zammı kapsamında değerlendirilmez" hükmü, temel kuralı belirlemiştir. Buna göre, hafta tatili günleri yerüstü çalışmaları kategorisinde ücret tahakkukuna konu edilmesi gerekmektedir. Diğer bir ifadeyle hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde fiilî çalışma olmaması nedeniyle, fiili hizmet süresi zammı kapsamına girmeyeceği sonucuna varılmaktadır. (Yeraltı işlerinde, yani maden ocakları -elementer cıva bulunduğu saptanan cıva maden ocakları hariç-, kanalizasyon ve tünel yapımı gibi yer altında yapılan işlerde çalışanlar, 360 günde 180 gün fiili hizmet süresi zammı kazanmaktadırlar.)
Gelir Vergisi Kanunu'nun 23/3'üncü maddesi uyarınca, toprak altı işletmesi halinde bulunan madenlerde cevher istihsali ve bununla ilgili diğer bütün işlerde çalışanların münhasıran yeraltında çalıştıkları zamanlara ait ücretleri gelir vergisinden istisnadır. Çalışma, cevher istihsali veya buna ait işlerle ilgili olmalıdır. Maden arama faaliyetlerinde cevher istihsali ile ilgili bir faaliyetin varlığı kabul edilmediğinden istisna uygulanmamaktadır. Buna karşılık cevherin istihsalinde çalışanlar gibi, cevherin vagonlara konması ve benzeri işleri yapanlar da istisnadan yararlanmaktadır. İstisna, işçilerle birlikte yeraltında cevher istihsali ve bununla ilgili diğer işlerde çalışan mühendis, topograf, jeolog gibi diğer hizmet erbabını da kapsamaktadır. Bu istisnanın uygulanması bakımından bir günün birkaç saatinde dahi toprak altında çalışılması yeterlidir (Bkz. GVK 105 sayılı Genel Tebliğ). İstisna uygulaması, münhasıran yeraltında çalışılan zamanlara ait ücretleri kapsadığından, kısmen yer üstü kısmen de yeraltında çalışıldığında, ücretin bu çalışma sürelerine göre ayrılması zorunludur. Belirtildiği üzere, istisna uygulaması, toprakaltı işletmesi halindeki madenlerde, yeraltında çalışanlar için öngörülmüş olup açık işletme şeklindeki maden işletmelerinde yeraltı çalışması yapılsa bile istisna uygulanamayacaktır. Bu hizmet erbabının münhasıran ve fiilen yeraltında çalıştıkları zamanlara ait ücretleri, kapsam dâhilindeki hizmet erbabına hafta tatili ve genel tatil günleri için ödenen ücretlerin de yer altında geçen zamana isabet eden kısımları vergiden istisna tutulacak; resmi tatil günleri dışında kalan izin günlerine ilişkin olarak ödenen ücretler ise, istisna kapsamına dâhil edilmeyerek vergiye tabi tutulacaktır.
Sonuç olarak, sürekli yeraltı işlerinde çalışan işçilerin hafta tatili günlerinin ücretleri de Gelir Vergisi uygulamasında yeraltı istisnasından yararlandırılırken; iş ve sosyal güvenlik uygulamasında ulusal bayram ve genel tatil, hafta tatili günlerinin ücretleri açısından fiili hizmet süresi zammı uygulamasından yararlandırılmayacaktır.
Tahsin SINAV
TAKVİM
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder